Worshiping the goddess of wisdom in Kerala.

शारदीय नवरात्रौत्सव  अश्विन शुद्ध तृतीया  आजचा रंग – लाल  न्याय, साहस,आणि शौर्याचा  शक्तीस्वरूप –  चंद्रघंटा नवरस – रौद्ररस  तिसरी फुलांची माळ – लाल झेंडू, गुलाब  बीज मंत्र – ऐं श्रीं शक्तयै नम:। जागर देवीचा आणि स्त्रीशक्तीचा

Saraswati Pooja in Kerala सरस्वती पूजा – केरळ

सरस्वती पूजा हा दक्षिण भारतातील एक महत्त्वाचा सण आहे, जिथे हा सण कोणत्या राज्यात साजरा केला जातो यावर अवलंबून नवरात्रीच्या सहाव्या दिवशी किंवा नवरात्रीच्या नवव्या/दहाव्या दिवशी साजरा केला जातो. केरळ मध्ये आयुध पूजेच्या दिवशीच सरस्वती पूजा साजरी केली जाते.  पूजेची सुरुवात सरस्वती वाहनाने होते, त्यानंतर सरस्वती पूजा, तिसऱ्या दिवशी सरस्वती बलिदान केले जाते आणि समारंभाची सांगता सरस्वती विसर्जनाने होते. सरस्वती पूजेच्या निमित्ताने भाविक ज्ञान आणि बुद्धीची देवी सरस्वतीची पूजा करतात.

दक्षिण भारतात सरस्वती पूजेच्या दुसर् या दिवशी ४ ते ५ वर्षे वयोगटातील मुले विद्यारंभम किंवा अक्षरा अभ्यंसम सोहळा सुरू करतात. सरस्वती पूजा हा सर्वात मोठ्या उत्साहात साजरा केला जाणारा आणि पूजनीय असा सण आहे.

सरस्वती पूजेदरम्यान, नवरात्रउत्सवाचा एक भाग म्हणून घरोघरी ‘कोलू’ ‘kolu’ प्रदर्शित करण्याची परंपरा आणि इथली प्रथा आहे. आहे. कोलू म्हणजे देवता, देवता, प्राणी, पक्षी, आध्यात्मिक व्यक्तिमत्व आणि कलाकृतींची लघुरूपे प्रदर्शित करणे. जे लोक कोलू प्रदर्शित करत नाहीत, ते पूजा करण्यासाठी देवी सरस्वतीची मूर्ती किंवा चित्र वापरतात. नवरात्रपूजेच्या सर्व दिवशी भाविक कोलूची विशेष पूजा करतात आणि अनेक प्रसाद देतात. पांढरा रंग हा सरस्वती देवीचा आवडता रंग म्हणून ओळखला जात असल्याने बहुतांश प्रसाद याच रंगात केला जातो.

पांढऱ्या फुलांपासून बनवलेली माळ सरस्वती देवीला अर्पण केली जाते. दक्षिण सरस्वती पूजेदरम्यान पांढऱ्या लिलीचा वापर अत्यंत शुभ मानला जातो. असे मानले जाते की पांढरी लिली अर्पण केल्याने देवी सरस्वतीचा उदार आशीर्वाद मिळतो. दक्षिण सरस्वती पूजेच्या दिवशी मुले देवीला नोटबुक आणि स्टेशनरी वस्तू अर्पण करतात. असे मानले जाते की अभ्यासात कमकुवत असलेल्या मुलांनी या दिवशी देवी सरस्वतीला समर्पित स्तोत्र किंवा श्लोकांचा जप करावा.

पौराणिक कथांनुसार, याच दिवशी देवी सरस्वतीने ‘महिषासुर’ नावाच्या राक्षसाचा वध करण्यासाठी शक्तिशाली शस्त्रांची निर्मिती केली होती. तेव्हा ती शस्त्रे पवित्र मानली गेली आणि लोक त्यांची पूजा करू लागले. ही परंपरा आजतागायत पाळली जाते आणि ती ‘आयुध पूजा’ म्हणून साजरी केली जाऊ लागली. या निवडलेल्या दिवशी लोक दैनंदिन जीवनात वापरल्या जाणार् या आपल्या साधनांची आणि शस्त्रांची पूजा करतात.

केरळमध्ये दुर्गाष्टमीच्या दिवशी संध्याकाळी पूजावैपू नावाचा सोहळा केला जातो. खेड्यात साधारणत: ठराविक घरांमध्ये, मंदिरांमध्ये आणि कधी कधी गावातील शाळांमध्येही हे काम केले जाते. ब्राह्मण घरे आणि शिकण्याची ख्याती लाभलेली घरे प्रामुख्याने हा सण साजरा करण्यात पुढाकार घेतात. या घरांमध्ये किंवा संस्थांमध्ये होणाऱ्या समारंभाला गावातील इतर घरातील सदस्य उपस्थित राहतात. 

सुशोभित खोलीत पुस्तके आणि ग्रंथ (पवित्र ग्रंथ) चवीने सजवलेले असतात आणि समोर सरस्वती देवीचे चित्र किंवा प्रतिमा असते. ठराविक शिकारीत पुस्तके व गरंड्यांच्या बाजूला शस्त्रे व अवजारे ठेवली जातात. त्यानंतर सरस्वतीची पूजा केली जाते ज्यादरम्यान सरस्वतीला फळे, फेटलेले तांदूळ, भाजलेले भात (मलार), गूळ इत्यादी अर्पण केले जातात. पूजा संपल्यानंतर उपस्थितांना हा प्रसाद वाटला जातो. पुजावैपूच्या आधी प्रामुख्याने कौशल्याची गरज असणारे सर्व अभ्यास आणि कामे स्थगित केली जातात. दुसरा दिवस महानवमी म्हणून ओळखला जातो आणि तो पूर्णपणे सरस्वतीच्या उपासनेसाठी समर्पित आहे. सकाळी आणि संध्याकाळी पूजा केली जाते. देवीला तांदूळ, पायसम, थिराली इत्यादी अनेक वस्तू अर्पण केल्या जातात. आजच्या २१ व्या शतकात शिक्षणाला किती महत्त्व आहे, हे वेगळं सांगायला नको आणि विद्येची आणि बुद्धीची देवता हि माता सरस्वती आहे. 

लहान मुलांना मंदिरात नेले जाते आणि केरळमध्ये बुद्धी आणि विद्येची देवी सरस्वती म्हणून प्रसिद्ध असलेल्या देवीच्या प्रतिमेपूर्वी त्यांना वर्णमालेतील अक्षरांशी ओळख करून दिली जाते. तिच्या कृपेने मूकबधिरांना बोलता आले आणि लोकांना कविता लिहिण्याची किंवा लिहिण्याची क्षमता लाभली असे मानले जाते. संगीतकार इथे गातात आणि अनेकजण आधी इथे परफॉर्म करणंही पसंत करतात. येथे वादकांची त्यांच्या वाद्यांची पूजा केली जाते. 

Saraswati Pooja in Kerala सरस्वती पूजा – केरळ

देवीच्या चरणी वह्या, पेन्सिल आणि पेन आशीर्वादासाठी ठेवले जातात आणि नंतर विद्यार्थी वापरतात. विद्यार्थ्यांना यशाची प्रार्थना करून त्यांचे नाव, पत्ता आणि रोल नंबर कागदावर लिहून हुंडीत टाकण्यास सूचना फलकावर देण्यात आली आहे! असे मानले जाते की देवी त्यांना चांगल्या आणि सकारात्मक परिणामांसाठी आशीर्वाद देवीचं देते. तिची अभिव्यक्ती इतकी शांत आणि शांत आहे की ती भव्य आहे. पद्मासनात पांढऱ्या कमळावर विराजमान असून, शुद्ध पांढऱ्या रेशमी साडीने सजलेल्या, डाव्या हाताच्या खालच्या डाव्या हातात पुस्तक, खालच्या उजव्या हातात चिनमुद्रा, उजव्या वरच्या हातात अक्षरमाला आणि डाव्या वरच्या हातात अमृतकलासम आहे. दोन्ही डोळे करुणेने भरलेले आहेत. 

तिन्ही देवींना दिलेले वाहन देखील प्रतिकात्मकरित्या त्यांच्या विशेष शक्तींचे प्रतिनिधित्व करते. सरस्वतीचा पांढरा हंस हा सत्त्व गुणाचे (पवित्रता आणि भेदभाव) प्रतीक आहे.

शेवटी, सरस्वती पूजा/ Saraswati Pooja in Kerala हा शिकण्याच्या आणि सर्जनशीलतेच्या भावनेचा उत्सव आहे. ज्ञान आणि बुद्धीच्या देवीचा आशीर्वाद घेण्याची आणि तिचे गुण आपल्या जीवनात आत्मसात करण्याची ही वेळ आहे. या सणाला केवळ धार्मिक महत्त्वच नाही तर सांस्कृतिक आणि सामाजिक मूल्यांना चालना मिळते, ज्यामुळे तो भारतीय वारसा आणि केरळ वासियांच्या परंपरेचा एक महत्त्वाचा भाग बनतो.

Also Read: महाराष्ट्रातील घटस्थापना आणि नवरात्रोत्सव | Navratri and Ghatasthapana – मराठी BlogWali (marathiblogwali.in)

Durga Pooja at West Bengal – Kolkata । दुर्गा पूजा महत्त्व – पश्चिम बंगाल 2023 – मराठी BlogWali (marathiblogwali.in)

Also Read: Saraswati Pooja 2023 | Ayudha Pooja | Saraswati Pooja in South India (prokerala.com)