उत्तर भारतातील एक सुंदर पर्यटन स्थळ असलेल्या हिमाचल प्रदेशात पर्यटकांना देण्यासारखे बरेच काही आहे. या राज्याच्या अप्रतिम नैसर्गिक सौंदर्याचा आस्वाद घेण्याबरोबरच हिमाचल प्रदेशच्या सणांचा आनंद लुटण्यासाठी पर्यटक येथे येतात. हिमाचल प्रदेशातील सर्वात महत्वाचा सण म्हणजे नवरात्रोत्सव.

शारदीय नवरात्रौत्सव  अश्विन शुद्ध सप्तमी  आजचा रंग –  राखाडी किंवा करडा  बल आणि शक्तीचा प्रतीक   शक्तीस्वरूप –  कालरात्री  नवरस – शृंगाररस  सातवी फुलांची माळ -कर्दळी बीज मंत्र – क्लीं ऐं श्री कालिकायै नम:। जागर देवीचा आणि स्त्रीशक्तीचा

भारताच्या इतर भागांप्रमाणेच हिमाचल प्रदेशातही विशेषत: अश्विन आणि चैत्र महिन्यात हा सण मोठ्या प्रमाणात साजरा केला जातो.

हिमाचल प्रदेशात पाच शक्तीपीठे आहेत जिथे नवरात्रोत्सवात भाविक मोठ्या संख्येने एकत्र येतात कारण हा सण देवी दुर्गाला समर्पित आहे, ज्याला अनंत शक्तींचे उगमस्थान मा शक्ती म्हणून देखील ओळखले जाते. नवरात्र हा नऊ (नव) रात्रींचा (रात्रीचा) सण आहे. या उत्सवादरम्यान भाविक देवी दुर्गा, देवी लक्ष्मी आणि देवी सरस्वती म्हणून पूजा केली जाणारी देवी माता किंवा देवी शक्तीची पूजा करतात. नवरात्रोत्सवात देवीच्या नऊ रूपांची पूजा केली जाते. या नऊ दिवसांत भाविक उपवास करतात. प्रार्थना केली जाते आणि लोक ब्राह्मणांना त्यांचे आशीर्वाद घेण्यासाठी खाऊ घालतात.

मूकांबिका, भवानी, भैरवी, सर्वमंगल, जगदंबा, चंडिका, भद्रकाली, अन्नपोर्णा आणि दुर्गा ही देवीची नऊ रूपे आहेत.  

अश्विन  नवरात्रोत्सव: Kullu Dussehra of Himachal Pradesh

हिमाचल प्रदेशचा अश्विन नवरात्रोत्सव हा राज्यातील सर्वात लोकप्रिय सणांपैकी एक आहे. अश्विन महिन्यात (सप्टेंबर/ऑक्टोबर) हा सण साजरा केला जातो. श्री बजरंगेश्वरी देवी मंदिर, चिंतापूर्णी मंदिर, श्री नैना देवी मंदिर, चामुंडा देवी मंदिर आणि ज्वालामुखी मंदिर अशा हिमाचल प्रदेशातील प्रसिद्ध मंदिरे किंवा शक्तीपीठांना देशभरातून भाविक भेट देतात.

हिमाचल प्रदेशातील नवरात्र तीर्थक्षेत्रे:

हिमाचल प्रदेशातील नवरात्र तीर्थयात्रा ही हिमाचल प्रदेशच्या विविध भागात असलेल्या दुर्गा मातेच्या मंदिरांशी संबंधित यात्रा आहे जी शक्ती पीठ म्हणून देखील प्रसिद्ध आहे. हिमाचल प्रदेशात नवरात्रोत्सव हा सामाजिक मेळाव्याचा ही काळ आहे. या सणादरम्यान हिमाचल प्रदेशचे लोक आपल्या नातेवाईक आणि मित्रांना भेटतात आणि एकत्र आनंदी वेळ घालवतात. 

हिमाचल प्रदेशातील पाच शक्तीपीठे:

1. चिंतपूर्णी
2. ज्वाला जी
3. बज्रेश्वरी मंदिर
4. चामुंडा देवी
5. नैना देवी।

 हिमाचल प्रदेश हे एक असे ठिकाण आहे जिथे तीर्थयात्रा आणि निसर्ग या दोन्हींचा उत्तम संगम होतो.

एकीकडे हिमाचल प्रदेश माऊंटन बाइकिंग, पॅराग्लायडिंग, रॉक क्लायम्बिंग, हेली-स्कीइंग सारख्या हिल स्टेशन ्स आणि मैदानी क्रियाकलापांसाठी प्रसिद्ध आहे; दुसरीकडे, ते त्याच्या आध्यात्मिक आणि भक्तीसाठी प्रसिद्ध आहे.

शक्तीपीठामागील कथा: 

सती, राजा दक्षाची कन्या आणि भगवान शंकराची पहिली पत्नी. राजा दक्षाने यज्ञ केला, यज्ञात त्याने शिव आणि सती वगळता सर्व देवी-देवतांना निमंत्रित केले. तिला जाण्यापासून परावृत्त करण्याचा सर्वतोपरी प्रयत्न करणाऱ्या शिवाकडे तिने यज्ञाला उपस्थित राहण्याची इच्छा व्यक्त केली.

शेवटी शिव शांत झाले आणि सती यज्ञाला गेली. सती हे निमंत्रित पाहुणे असल्याने यज्ञात त्यांना कोणताही सन्मान देण्यात आला नाही. दक्ष शिव आणि सतीचा अनादर करतो. वडिलांचा पतीबद्दलचा अपमान सतीला सहन झाला नाही, म्हणून तिने  त्या यज्ञात.आत्मदहन केले. हे जाणून भगवान शिव दक्षयज्ञाचा नाश करतात. आणि शिव सतीचे जळालेले शरीर खांद्यावर घेऊन जगभर भटकतो. भगवान शिवाच्या क्रोधावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी भगवान विष्णूंनी त्यांचा पाठलाग केला आणि आपल्या चक्रयुद्धाने सतीच्या शरीराचे तुकडे केले. संपूर्ण शरीर खांद्यावरून गायब झाल्यानंतर भगवान शिव पुन्हा सामान्य अवस्थेत आले आणि जगाला आशीर्वाद दिले.

ते म्हणाले की, “ज्या ठिकाणी सतीच्या शरीराचे अवयव पडले होते ती ठिकाणे शक्तीपीठ होतील”. 

कुल्लू दसरा हिमाचल बद्दल: Kullu Dussehra of Himachal Pradesh

हिंदू महाकाव्य रामायणात भगवान रामाच्या हस्ते रावण राक्षसाच्या मृत्यूचा उत्सव साजरा करणारा आठवडाभर चालणारा कार्निव्हल, कुल्लू दसरा हा इथल्या लोकांच्या जीवनातील एक महत्त्वाचा प्रसंग आहे. वाईटावर चांगल्याचा विजय साजरा करणारा हा ऐतिहासिक सण साजरा करण्यासाठी हिमाचल प्रदेशातील कुल्लू येथे ४ लाखांहून अधिक लोक गर्दी करतात, कुल्लू दसरा हा आंतरराष्ट्रीय मेगा दसरा म्हणूनही ओळखला जातो.

या मंत्रमुग्ध करणाऱ्या कार्निव्हलचा इतिहास १७ व्या शतकापासून सुरू आहे जेव्हा स्थानिक राजा जगतसिंग याने प्रभू रामाचे राज्य अयोध्येतून घेऊन त्याचा शाप नष्ट करण्यासाठी एका ब्राह्मणाच्या सल्ल्यानुसार आपल्या सिंहासनावर भगवान रघुनाथाची मूर्ती स्थापित केली होती. यानंतर भगवान रघुनाथ यांना खोऱ्याचे अधिपती देवता म्हणून घोषित करण्यात आले. परंपरेनुसार आता गणेशोत्सवाच्या पहिल्या दिवशी इतर ग्रामदेवी-देवतांच्या उपस्थितीत सुंदर डिझाइन केलेल्या रथावर देवतेची भव्य मूर्ती बसवली जाते. भक्त देवतेची पूजा आणि आदर केल्यानंतर त्यांना ढालपूर मैदानातील विविध ठिकाणी घेऊन जातात.

Festivalची खास वैशिष्ट्ये : Kullu Dussehra of Himachal Pradesh

१. कुल्लू दसरा हा देशाच्या इतर भागात साजरा होणाऱ्या दसऱ्यापेक्षा थोडा वेगळा असतो. हा आठवडाभर चालणारा हा सण आहे.

२. कुल्लू दसऱ्याच्या उत्सवाचे केंद्र कुल्लूमधील ढालपूर मैदान आहे. उगवत्या चंद्राच्या दहाव्या दिवशी म्हणजेच विजयादशमीला उत्सवाला सुरुवात होते. 

अशाप्रकारे हिमाचल प्रदेशातील कुल्लू दसरा आणि अश्विन नवरात्रीचा उत्सव मोठ्या थाटात असतो. 

Reference:

Navratri Pilgrimage in Himachal Pradesh, Navratri in Himachal (himachalonline.in)

5 Shakti Peethas of Himachal Pradesh | A Complete Shakti Peethas Travel Guide (travelescape.in)

Also Read: कर्नाटकातील म्हैसूर दसरा – नादहब्बा । Mysore Dasara of Karnataka Nada Habba – मराठी BlogWali (marathiblogwali.in)

गुजरातमधील गरबा आणि दांडिया रास । नवरात्री उत्सव । Dandiya Raas and Garba in Gujarat – मराठी BlogWali (marathiblogwali.in)