मराठा साम्राज्याचे महान शासक आणि योद्धा छत्रपती शिवाजी महाराज यांच्याविषयी रंजक तथ्ये 

#शिवजयंती – १९ फेब्रुवारी २०२४ (तारखेप्रमाणे) 

छत्रपती शिवाजी महाराज यांच्या जयंतीनिम्मित मनःपूर्वक शुभेच्छा ! 

             धगधगत्या ज्वालातून , पेटल्या मशाली

             स्वराज्याच्या संकल्पनेची, नवी पहाट झाली

             दरीदरीतून नाद गुंजला, महाराष्ट्रात भगवा सूर्य उगवला !!

               सहयाद्रीच्या कुशीतून, एक हिरा चमकला

              भगवा टिळा चंदनाचा लावुनिया शिवनेरीवर प्रगटला

              हातात घेऊनी तलवार शत्रूवर गरजला !!

              नाही कुणापुढे झुकला, नाही कुणापुढे वाकला

              नाही भीत कोणाला वाघ म्हणतात या मर्दाला

             असा मर्द मराठा राजा शिवराय एकला !!

छत्रपती शिवाजी महाराज यांच्या जयंतीनिम्मित मनःपूर्वक शुभेच्छा ! 

   !!  जय भवानी जय शिवराय !!

छत्रपती शिवाजी महाराज | Interesting Facts About Chhatrapati Shivaji Maharaj

मराठा साम्राज्याचे महान शासक आणि योद्धा छत्रपती शिवाजी महाराज यांच्याविषयी रंजक तथ्ये 

१. मराठा साम्राज्याचे संस्थापक: Founders of the Maratha Empire

छत्रपती शिवाजी महाराज हे भारतातील एक धाडसी आणि पुढारलेले

 राज्यकर्ते होते. त्यांचा जन्म १९ फेब्रुवारी १६३० रोजी प्रसिद्ध शिवनेरी किल्ल्यावर  

जुन्नर, पुणे येथे झाला. हा दिवस शिवजयंती म्हणून महाराष्ट्रातील लोक मोठ्या 

उत्साहात आणि पारंपारिक रितीरिवाजांनी साजरा करतात. त्यांचे वडील 

शहाजी भोसले हे विजापूर सल्तनतच्या सैन्यात प्रमुख सेनापती म्हणून कार्यरत 

होते आणि आई जिजाबाई या धर्माभिमानी अनुयायी होत्या.

२. राजमुद्रा: राजमुद्रा का करण्यात आली आणि तिची वैशिष्ट्य ? 

एखाद्या ऐतिहासिक कागदावर शिक्का असेल तर तो कागद मान्य 

आहे आणि हा शिक्का म्हणजेच राजमुद्रा होय. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या 

आधीच्या काळात देखील महाराष्ट्रात हे शिक्के म्हणजेच राजमुद्रा होत्या परंतु

 त्या फक्त फारसी भाषेत होत्या. महाराजांचे वडील म्हणजेच शहाजी राजे आणि

 जिजाऊआऊसाहेब  यांची मुद्रादेखील फारसी भाषेत होती. परंतु छत्रपती 

शिवाजी महाराजांची राजमुद्रा ही त्यांच्या स्वतंत्र भूमिकेचा पुरस्कार करणारी 

संस्कृत भाषेतील वेगळी आणि विलक्षण अशी होती.शिवाजी महाराजांची मुद्रा 

जेव्हा तयार केली गेली तेव्हा ते लहान होते. शहाजी राजे हे संस्कृतचे उत्तम 

जाणकार होते, त्यासोबत त्यांच्या दरबारी अनेक संस्कृत अभ्यासक देखील होते. 

त्यांच्याच मदतीने ती मुद्रा बनवण्यात आली. सर्वात जुने पत्र हे 28 जानेवारी 1646 या तारखेचे आहे. 

या पत्रावर शिवाजी महाराजांची अष्टकोनी मुद्रा आहे. ती मुद्रा म्हणजे आपल्या शिरसावंद्य असणारी राजमुद्रा होय!

राजमुद्रेवरील संस्कृत मजकूर:

          “प्रतिपच्चंद्रलेखेव वर्धिष्णुर्विश्ववन्दिता।

           शाहसुनो शिवस्यैषा मुद्रा भद्राय राजते”॥

अर्थ: प्रतिपदेच्या चंद्रकलेप्रमाणे प्रतिदिवस वृद्धिंगत होणारी, जगाला 

वंदनीय असणारी शहाजीराजे यांचा पुत्र शिवाजीराजे ह्यांची ही मुद्रा लोककल्याणासाठी  शोभत आहे.

छत्रपती शिवाजी महाराज | Interesting Facts About Chhatrapati Shivaji Maharaj

३. अफझलखानाचा वध: Assassination of Afzal Khan 

शिवाजी महाराजांना भारतात मराठा साम्राज्याचे संस्थापक मानले जाते. 

१७ व्या शतकातील शौर्य आणि उल्लेखनीय नेतृत्वासाठी ते ओळखले जातात. 

मुघल साम्राज्याच्या पार्श्वभूमीवर स्वतंत्र राज्य स्थापन करण्यासाठी त्यांनी केलेल्या 

प्रयत्नांमुळे भारतीय इतिहासातील एक महत्त्वाचा कालखंड ठरला. त्यांच्या राज्याची 

सुरक्षा धार्मिक सहिष्णुतेवर आणि ब्राह्मण, मराठे आणि प्रभू यांच्या कार्यात्मक 

एकात्मतेवर आधारित होती. १६५९ मध्ये विजापूरच्या सुलतानाने अफझलखानाच्या

 नेतृत्वाखाली २०,००० चे सैन्य त्याला पराभूत करण्यासाठी पाठवले, तेव्हा

 शिवरायांनी घाबरण्याचे नाटक करून कठीण डोंगराळ प्रदेशात सैन्याला प्रलोभन 

दिले आणि नंतर अफझलखानाला एका सभेत ठार मारले. 

४. शिवाजी महाराजांचे शिक्षण :Education of Shivaji Maharaj:

शिवाजी महाराज सुशिक्षित होते आणि त्यांना संस्कृत, हिंदू धर्मग्रंथ आणि

 लष्करी डावपेच यांत प्रचंड रस होता. त्यांचे संगोपन आई जिजाबाई व त्यांचे पालक 

दादोजी कोंडदेव यांनी केले. दादोजींनी त्यांना घोडेस्वारी, धनुर्विद्या आणि पट्टा तसेच 

इतर लढाऊ तंत्रांसह अनेक कौशल्ये शिकवली. विशेषत: हिंदू आणि सूफी संतांच्या 

धार्मिक शिकवणुकीत त्यांना खूप रस होता. रामायण आणि महाभारताचाही त्यांनी अभ्यास केला.

५. किल्ले बांधणारे राजे Fort Builder: फोर्ट बिल्डर :

कोकण किनारपट्टीवर वसलेल्या महाराष्ट्रात लोहगड किल्ला, सिंधुदुर्ग किल्ला, 

शिवनेरी किल्ला, रायगड किल्ला, तोरणा, कोरीगड किल्ला आणि प्रसिद्ध मराठा 

शासकाच्या कथा सांगणारे अनेक प्रभावी किल्ले आहेत. या किल्ल्यांचे मार्ग,

 कालकोठरे आणि प्राचीर लढायांच्या कथा आणि मराठा सम्राट छत्रपती

 शिवरायांच्या शौर्याच्या कथांनी गुंजतात.

छत्रपती शिवाजी महाराज | Interesting Facts About Chhatrapati Shivaji Maharaj

६. भारतीय नौदलाचे जनक: Father of Indian Navy:

भारताचा सागरी इतिहास विविधतेसाठी आणि समृद्धीसाठी ओळखला जातो. 

नौदलाच्या युद्धआणि रणनीतीतील अतुलनीय योगदानासाठी ओळखले जाणारे एक 

उल्लेखनीय व्यक्तिमत्व म्हणजे भारतीय नौदलाचे जनक म्हणून ओळखले जाणारे 

छत्रपती शिवाजी महाराज. मराठा नौदलाची स्थापना, किल्लेदार नौदल तळ बांधणे,

 नावीन्यपूर्ण नौदल डावपेचांची ओळख करून देण्यात त्यांचा मोलाचा वाटा होता.

 त्यांची दृष्टी केवळ लष्करी सामर्थ्यापलीकडे विस्तारली होती; त्यांनी स्वतंत्र आणि 

सार्वभौम राज्याचे ध्येय ठेवले होते.

छत्रपती शिवाजी महाराजांचा वारसा केवळ त्यांच्या लष्करी आणि प्रशासकीय 

कर्तृत्वाचा नाही. सशक्त आणि स्वतंत्र भारतीय राज्याची कल्पना करणाऱ्या 

हिंदवी स्वराज्याच्या कल्पनेचे त्यांनी समर्थन केले. मराठा अस्मितेचे प्रतीक म्हणून

 त्यांचा गौरव केला जातो, त्यांच्या कारकिर्दीत मराठी भाषा आणि संस्कृतीचा प्रचार

 करण्याचे श्रेय त्यांना जाते.

७. महिलांच्या हक्कांचे पुरस्कर्ते: Supporter of women’s rights

छत्रपती शिवाजी महाराजांचा स्त्रियांच्या हक्कांवर मोठा विश्वास होता. 

त्यांचा सन्मान आणि प्रतिष्ठा जपण्यासाठी त्यांनी कडक कायदे केले. त्यांच्या 

राजवटीत कुणालाही स्त्रियांचा अनादर किंवा अनादर करण्यास सक्त मनाई होती. 

अशा कोणत्याही गुन्ह्याची शिक्षा अत्यंत कठोर होती. त्याच्या सैनिकांना व अधिकार्

 यांना कोणत्याही प्रकारच्या स्त्रीकरणात गुंतण्यास सक्त मनाई होती आणि स्त्रियांना

 तुरुंगात टाकण्याची त्यांना परवानगी नव्हती. आपल्या राज्यातील स्त्रियांची सुरक्षा 

आणि सन्मान सुनिश्चित करण्याच्या दिशेने हे एक महत्त्वपूर्ण पाऊल होते.

८.साडेतीन शक्तिपीठांपैकी तुळजापूरची तुळजाई आराध्यदैवत: 

महाराष्ट्रातील साडेतीन शक्तिपीठांपैकी असणारी तुळजापूरची तुळजाई

 हि १६ व्या शतकातील शिवरायांच्या घराण्याची पालक आणि कुलदेवी आहे हे 

आपणांस माहीतच आहे, पण एकेकाळी ह्याच तुळजाभवानी आईच्या अफजलखान 

नावाच्या राक्षसाने मूर्तीची विटंबना आणि ठिकर्या ठिकर्या केल्या. 

म्हणूनच अफजलखानाचा प्रतिशोध  घेण्यासाठी महाराज जागृतावस्थेत असुन आई 

भवानीने त्यांना स्वप्नात दृष्टांत दिला, तुझ्या हाताने त्या अफजलाचा वध व्हावा म्हणून 

मी तुझी तलवार होऊन  राहीले आहे,

म्हणूनच छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या तलवारीला भवानी तलवार म्हणतात. 

ही तलवार महाराजांना तुळजापूरच्या भवानी माताने दिली असे इतिहासात वाचायला मिळते. 

पण हे कितपत सत्य आहे याचा सुगावा नाही परंतु सर्वश्रेष्ठ शिवभारत ह्या ग्रंथात  22/23 श्लोक

 हा भवानी तलवार बद्दल सांगतानाचा प्रसंग आपणांस वाचावयास मिळतो. 

९. छत्रपति शिवाजी महाराजांकडून  शिकण्यासारख्या अनेक

गोष्टी आहेत पण त्यापैकीच ५ गोष्टी ज्यामुळे तुमचं आयुष्य नक्की बदलेल. 

सर्वात पहिली स्वतःपासून सुरुवात करा. 

दुसरं म्हणजे तुमची उद्दिष्टं/ ध्येय ठरवा. 

कल्पना करा, वयाच्या पंधराव्या वर्षी छत्रपती शिवाजी महाराजांचे ध्येय निश्चित

झाले होते म्हणजेच १६४५ मध्ये छत्रपती शिवाजी महाराजांनी रायरेश्वर  येथे

हिंदवी स्वराज्य स्थापनेची शपथ घेतली आणि १६७४ मध्ये रायगड किल्ल्यावर

त्यांचा राज्याचा अभिषेक झाला. 

तिसरं पैसे कमवा. 

छत्रपती शिवाजी महाराजांनी पैशाला साधन बनवले. आणि हिंदीने स्वराज्याची

स्थापना केली, पण याचा अर्थ स्वराज्य पैशामुळे मिळाले असा होत नाही.

तर ते आपल्या शिवराय त्यांच्या धाडसी आणि शूरवीर मावळ्यामुळेच

मिळाले आहे परंतु त्यात पैशाचा थोडा बहुत वाटा आहेच. 

चौथं म्हणजे व्यसनाच्या आहारी न जाणे. 

हे जितकं सोप्प वाटतं तितकं ते नाहीये जर एकदा एखादं व्यसन लागलं

तर ते सोडवणेही  तितकेच अवघड आहे. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी

स्वराज्याची निर्मिती केली. ते लढत राहिले पण त्यांना कोणत्याच व्यसनाची कधी सवय लागली नाही. 

पाचवे आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे कशाचीही लाज बाळगू नका.

छत्रपती शिवाजी महाराजांनी स्वत: हा उपाय हातात घेतला होता,

हे विसरू नका.  कोणतंच काम छोटं किंवा मोठं नसतं पडेल ते काम

करावं म्हणूनच त्यांना रयतेचा राजा म्हणतात. 

जर ह्या लेखातून तुम्हांला चांगली माहिती मिळाली असेल तर हा लेख 

तुमच्या मित्रमंडळींना नक्की share करा. आणि आम्हांला तुमचा 

अभिप्राय comments मध्ये नक्की कळवा. 

धन्यवाद ! 

जय भवानी जय शिवराय ! 

Also Read: 21 Interesting Facts About Chhatrapati Shivaji Maharaj That Everyone Should Know (indiatimes.com)

Also Read: स्वराज्यरक्षक संभाजी Swarajya Rakshak Sambhaji Title Song Lyrics | Zee Marathi – मराठी BlogWali (marathiblogwali.in)