Dinasoaur Barapasaurus Tagorei | डायनासोर बारापासॉरस टागोरी Information in Marathi 

बारापासॉरस ही डायनासोरची एक आकर्षक प्रजाती आहे, 

जी डायनासोरच्या सुरुवातीच्या उत्क्रांतीबद्दल आणि भारतीय 

उपखंडातील पर्यावरणाबद्दल महत्त्वपूर्ण अंतर्दृष्टी माहिती देते.

आणि आपण आजच्या ह्या लेखामध्ये बारापासॉरस टागोरी ह्याबद्दल 

अशाच काही रंजक गोष्टी जाणून घेणार आहोत. 

१. बारापासोरस हा एक उल्लेखनीय सॉरोपॉड डायनासोर म्हणून 

ओळखला जातो जो एकेकाळी भारताच्या सुरुवातीच्या जुरासिक 

लँडस्केपमध्ये फिरत होता. हा सर्वात प्राचीन ज्ञात सॉरोपॉड्सपैकी 

एक मानला जाणारा हा सौम्य महाकाय त्याच्या आदिम परंतु मोठ्या

उंचीमुळे जीवाश्मशास्त्रज्ञ आणि उत्साही लोकांचे आकर्षण वेधून घेत आहे.

२. बारापासॉरस, ज्याचा संस्कृतमध्ये अर्थ “मोठ्या पायांच्या सरड्या” 

असा होतो, तो अंदाजे जुरासिक युगात म्हणजे १८५-१७० दशलक्ष वर्षांपूर्वी 

राहत होता आणि भारतीय उपखंडातून ओळखल्या जाणार्या सर्वात प्राचीन

आणि सर्वात मोठ्या डायनासोरपैकी एक होता. 

Dinasoaur Barapasaurus Tagorei | डायनासोर बारापासॉरस टागोरी Information in Marathi 

३. आकार आणि आसन

बारापासॉरस हा एक प्रचंड मोठा डायनासोर होता, ज्याची लांबी अंदाजे

14 ते 15 मीटर (46 ते 49 फूट) होती. त्याचा आकार आणि मुद्रा ही

समोर पसरलेली लांब मान, मागे लांब शेपटी आणि मजबूत पायांनी 

समर्थित तुलनेने आडवा पाठीचा कणा अशी वैशिष्ट्ये होती. 

या सॉरोपॉडच्या बांधणीवरून असे दिसून येते की, वनस्पतींच्या 

शोधात जुरासिक प्रदेशातून जात तो हळूहळू, स्थिर चालीने पुढे सरकला.

या डायनासोरच्या प्रजातीचे वैशिष्ट्य म्हणजे त्याचे लांब, 

मजबूत पाय, मोठा आकार, आणि वजन कित्येक टनांपर्यंत असू शकते.

४.  Indian Institute of Technology (IIT) Roorkee 

& Geological Survey of India 

भारतीय तंत्रज्ञान संस्था (आयआयटी) रुरकी आणि 

भारतीय भूवैज्ञानिक सर्वेक्षण विभागाच्या शास्त्रज्ञांच्या टीमने 

भारतात एक मोठा शोध लावला आहे. ‘सायंटिफिक रिपोर्ट्स’ या 

आंतरराष्ट्रीय नियतकालिकात प्रसिद्ध झालेल्या एका अभ्यासानुसार 

भारतात डायनासोरचे अवशेष १कोटी ६७ लाख वर्षांपूर्वी सापडले आहेत.

Dinasoaur Barapasaurus Tagorei | डायनासोर बारापासॉरस टागोरी Information in Marathi 

५. ऑनलाइन लायब्ररीमध्ये प्रकाशित झालेल्या

 ‘ऑस्टिओलॉजी ऑफ बारापासोरस टागोरी 

(Osteology of Barapasaurus Tagorei Dinosauria: Sauropoda) 

डायनासोरिया : सौरोपोडा –

फ्रॉम द अर्ली जुरासिक ऑफ इंडिया’ (From the Early Jurassic of India’ ) 

या शोधनिबंधानुसार भारतातील तेलंगणा आणि महाराष्ट्राच्या 

सीमावर्ती भागात बारापासोरस (डायनासोर) चे जीवाश्म सापडले आहेत. 

पहिल्या हाडांचा शोध १९५८ मध्ये लागला होता, परंतु बहुतेक

 नमुने १९६० आणि १९६१ मध्ये सापडले होते. त्याचबरोबर १९७५ 

मध्ये त्याच्या जीवाश्माचे शास्त्रीय वर्णन करण्यात आले. 

याचा ऐतिहासिक कालखंड सुमारे १९०-१७५ दशलक्ष वर्षांपूर्वीचा 

असल्याचे सांगितले जाते. नवल म्हणजे हा डायनासोर शाकाहारी प्राणी होता.

जो सुमारे  ६० फूट लांब आणि २० टन वजनाची होती.

६. नॅचरल हिस्ट्री म्युझियमनुसार (Natural History Museum)

 भारतात प्रामुख्याने पाच प्रकारचे डायनासोर राहत होते. ज्यांचे 

अवशेषही सापडले आहेत. ज्यात राजसॉरस, कोटासॉरस, 

इसिसॉरस, इंडोसुचस, बाराप्सॉरस आणि आता थेरोसॉरस इंडिकस 

यांचा समावेश आहे.

Rajsaurus, Kotasaurus, Isiosaurus, Indosuchus, 

Barapsaurus, and now Therosaurus indices. 

 ७. सापडलेल्या चांगल्या प्रकारे जतन केलेल्या जीवाश्मांमुळे 

बारापासॉरस जीवाश्मशास्त्रज्ञांनाही रस आहे. या जीवाश्मांमध्ये 

केवळ हाडेच नव्हे, तर त्वचेचे ठसे आणि गॅस्ट्रोलिथ (पोटातील दगड) 

यासारख्या मऊ ऊतींचे पुरावे देखील समाविष्ट आहेत जे या डायनासोर

प्रजातीच्या शरीररचना आणि जीवनशैलीबद्दल महत्त्वपूर्ण माहिती प्रदान करतात.

८. मुख्य गोष्टी

बारापासॉरस हा भारतात सापडलेला एक प्रारंभिक सॉरोपॉड 

डायनासोर आहे.हा डायनासोर सुरुवातीच्या जुरासिक सॉरोपॉड्सच्या

उत्क्रांती आणि सवयींबद्दल महत्त्वपूर्ण संकेत प्रदान करतो.

बारापासॉरसच्या अभ्यासामुळे त्याचे सांस्कृतिक आणि वैज्ञानिक 

महत्त्व समजून घेण्यास मदत होते.

Dinasoaur Barapasaurus Tagorei | डायनासोर बारापासॉरस टागोरी Information in Marathi 

९. १९५८ मध्ये जीवाश्मशास्त्रज्ञांना बारापासॉरसजीवाश्मांची 

पहिली झलक मिळाली आणि डायनासोरच्या नव्या प्रजातीचा 

उलगडा झाला. १९६० आणि १९६१ मध्ये अधिक व्यापक 

उत्खननात बहुतेक नमुने सापडले, ज्यामुळे १९७५ मध्ये भारतीय 

जीवाश्मशास्त्रज्ञ सोहन लाल जैन आणि त्यांच्या टीमने औपचारिक

वैज्ञानिक वर्णन केले आणि भारतीय जीवाश्मविज्ञानातील मैलाचा दगड ठरला.

१०. कोटा फॉर्मेशन

भारतातील कोटा फॉर्मेशन म्हणजे १८५ ते १७० दशलक्ष वर्षांपूर्वी 

जुरासिक कालखंडात बारापासॉरस लोकांना घर म्हणून संबोधले जात असे. 

या भूगर्भीय रचनेने चांगल्या प्रकारे संरक्षित जीवाश्मांची एक सरणी 

सादर केली, ज्यात युसॉरोपोडा या समूहाबद्दल माहितीचा खजिना 

प्रदान केला गेला ज्यात व्हल्कानोडॉनसारख्या (Vulcanodon) इतर सुरुवातीच्या 

सॉरोपॉड्सचा समावेश आहे आणि युगातील जैवविविधता अधोरेखित केली आहे.

११. १) आहार आणि अधिवास

बारापासॉरस हा एक मोठा शाकाहारी डायनासोर होता जो 

सध्याच्या भारतातील हिरव्यागार वातावरणात वाढला होता, 

जो प्रामुख्याने विविध प्रकारच्या वनस्पतींच्या जीवनावर मेजवानी देत होता.

२) वनस्पती आहार

बारापासॉरस मुबलक वनस्पतींच्या पदार्थांवर आहार घेतो. 

त्यांनी प्रामुख्याने फर्न आणि सायकॅड, जुरासिक काळातील 

अधिवासात मुबलक असलेल्या वनस्पतींचे सेवन केले. 

३) पर्यावरणीय अधिवास

हे डायनासोर प्राचीन भारतातील पाणलोट क्षेत्रात फिरत असत. 

उंच झाडांपासून ते जमिनीवरील पाने आणि वनस्पतींपर्यंत 

वनस्पतींचा मुबलक पुरवठा त्यांच्या पर्यावरणाने केला, ज्यामुळे त्यांच्या शाकाहारी आहाराला आधार मिळाला.

१२. बारापासॉरसबद्दल सर्वात मनोरंजक गोष्टींपैकी एक म्हणजे 

त्याचे उत्क्रांतीचे महत्त्व. भारतीय उपखंडातून ओळखल्या जाणार् या

 सर्वात प्राचीन डायनासोरपैकी एक म्हणून, जगाच्या या भागात डायनासोरची 

उत्पत्ती आणि प्रारंभिक उत्क्रांतीबद्दल महत्त्वपूर्ण माहिती प्रदान करते. 

याव्यतिरिक्त, त्याचा मोठा आकार आणि मजबूत शरीररचना असे सूचित 

करते की ते विविध अधिवास आणि वातावरणात जीवनासाठी 

चांगले अनुकूल होते आणि या प्रदेशाच्या सुरुवातीच्या परिसंस्थांना 

आकार देण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली असावी.

Dinasoaur Barapasaurus Tagorei | डायनासोर बारापासॉरस टागोरी Information in Marathi आपण एक अनुभवी जीवाश्मशास्त्रज्ञ असाल किंवा नुकतेच 

डायनासोरबद्दल शिकण्यास सुरवात केली असली तरी, 

बारापासॉरस निश्चितपणे आपल्या कल्पनाशक्तीला मोहित करेल 

आणि जीवाश्मविज्ञानाच्या क्षेत्रात आपल्या आवडीस प्रेरणा देईल. 

तुम्हांला माहित आहे का? 

रबिन्द्रनाथ टागोरांच्या नावावरून एका डायनासोरचं नाव 

ठेवण्यात आलं आहे. 

बारापासोरस #tagorei १८ मीटर लांब आणि ७ टन

 वजनाची #dinosaur होती जी एकदा #India जात असे.

 १९६० च्या दशकात #India आदिलाबाद जिल्ह्यात सापडलेला

 हा पहिला पूर्ण माउंटेड डायनासोरचा सांगाडा होता.

इंडियन फॉरेस्ट सर्व्हिसचे (आयएफएस) परवीन कासवान 

यांनी ट्विटरवर ही माहिती दिली आहे.

हा विशेष लेख लिहण्यामागची संकल्पना: 

अनेक विषयांवर नेहमी लेख लिहून वाचकांपर्यत योग्य 

ती माहिती पोहचावी हाच हेतू असतो, आणि जेव्हा तुमचे मित्र-मैत्रिणी 

तुम्हांला विषय सुचवतात, कि ह्या विषयांवर लिह ,हा विषय बऱ्याच 

लोकांपर्यंत पोहचलेला नाहीये आणि खरंतर त्याबद्दल त्यांनी सांगेपर्यंत 

तुम्हांलादेखील त्याबद्दल थोडीशीसुद्धा माहिती नसते, परंतु मग research 

केल्यावर बऱ्याच गोष्टी कळतात आणि मग त्या विषयांवर लेख लिहायला

घेतला जातो. आजच्या लेखाचा विषय काहीसा तसाच झाला , संदर्भ असा कि, 

माझी जिवलग मैत्रीला तिच्या PhD workshop निम्मित 

कोलकत्ता येथे गेलीये , आणि workshop ते संपल्यावर रोज वेगवेगळ्या 

ठिकाणी जाऊन तिथले आकर्षण असणाऱ्या गोष्टी, परिसर बघणे हा 

काहीसा दिनक्रम तिचा तिथला आहे , आणि आपण socially connected आहोत,

त्यामुळे तिने पाहिलेल्या अनेक गोष्टींचे ती नेहमी मला photos पाठवत असते ,

 तिच्यामुळे का होईना मलाही तिथे गेल्यासारखं वाटतं आणि

अनेक गोष्टींची माहितीदेखील मिळते. त्यादिवशी नेहमीप्रमाणे 

ती संध्याकाळी फिरून आली आणि मला अनेक What’s app वर

ते photos पाठवले आणि मी नेहमीप्रमाणे छान आहेत एवढंच बोलले. 

परंतु जेव्हा हा नावाची माहिती असणारा Dinasaur चा फोटो आणि 

तिने दिलेले काही त्याबद्दलचे updates ऐकून ह्या विषयावरची माहिती 

मी google वर शोधू लागले. तिने मला यांवर तू लेख लिहू शकतेस असं 

सुचवलं आणि मी जेव्हा google वर याबद्दल माहिती शोधत असताना

असं देखील लक्षात आलं कि याबद्दल मराठीत हवी तशी माहिती अजूनही 

उपलब्ध नाहीये आणि तिने सुचवलेल्या कल्पनेतून आपण आपल्या लेखातून

माहिती लोकांपर्यंत पोहचवावी म्हणून आजचा हा विशेष लेख ! 

माहिती आवडल्यास नक्की तुमच्या मित्र- मैत्रिणींना share करा. आणि 

आम्हांला तुमचा अभिप्राय comments द्वारे कळवा. 

धन्यवाद! 

References: 

Barapasaurus | Description, Size, Fossil, Diet, & Facts (dinosaurencyclopedia.org)

Barapasaurus Facts: Unearthing the Mysteries of a Prehistoric Giant – Dino Lovers Unite

Also Read: Sahara Desert 25 Interesting facts in Marathi  – मराठी BlogWali (marathiblogwali.in)