सादरकर्ते: युवा शाहीर रामानंद अप्पासाहेब उगले (जालना) | Shahir Ramanand Ugale
Shivaji Maharaj Powada Lyrics | छत्रपती शिवाजी महाराज पोवाडा
धन्य धन्य शिवाजी शूर, पराक्रमी थोर, केले जरजर पाजूनी पाणी दृष्ट मोगलास
धन्य धन्य शिवाजी शूर, पराक्रमी थोर, केले जरजर पाजूनी पाणी दृष्ट मोगलास
घडविला स्वराज्याचा इतिहास
किर्तीचा डंका भिडे गगनास ॥जी॥
मुजरा मानाचा शाहिरांचा
महाराष्ट्र भुच्या चरणा ॥जी॥
मुजरा मानाचा शाहिरांचा
महाराष्ट्र भुच्या चरणा ॥जी॥
महाराष्ट्र भुच्या चरणा ॥जी॥
सह्याद्रीचे पुत्र मावळे, जरी कोवळे, रंग सावळे
वाहती प्राण शिवबा खातर
सोळा वर्षाचा होता बहाद्दर
असा शूर छत्रपती हलदर ॥जी॥
असा शूर छत्रपती हलदर ॥जी॥
(आणि या शिवाजीराजांना पकडण्यासाठी खानानं तबकात मांडलेला
पैजेचा विडा उचलला आणि गर्जना केली मैं लाऊंगा शिवाजी को जिंदा या मुडदा
आणि मग खान निघाला तो कसा?)
हाहाकार माजवला देवांच्या स्थळी
निष्पाप्यांचा बळी, हाती येईल त्यावेळी
करी ठार त्याचे अफझुल
म्हणे शिवबा अशाने भेटलं ॥जी॥
म्हणे शिवबा अशाने भेटलं ॥जी॥
देई स्वामिनी स्फूर्ती दे शिवबाला
उभी राहुनी संकटी पाठीला
तुझे लेकरू धाव गं हाकेला
आई भवानी बळ दे ग त्याला
(आणि जगदंबेने दार उघडलं… आणि महाराजांनी पोशाख कसा चढविला ..कसा कसा)
चढवल शील अंगाला हो
अंगात चिलखत ल्याला
भरजरी पोशाख केला हो
जिरटोप वरती चढविला
कमरेच्या बांधून शेल्याला हो
तलवार लावली कमरेला
घेतली ढाल पाठीला हो
अस्तनीत लपवी बिछव्याला
वाघ नख्या रायाच्या पंज्याला हो
जीवा महाल घेतला साथीला
तजबीज करूनिया सारी
राजा निघाला ॥जी॥
राजा निघाला ॥जी॥
आलिंगन दिल राजाला
कपटान दाबी मानाला
वार कट्यारीचा त्यान केला
पाठीवर घावं खातला
राजाने डाव ओळखीला
वाघ नख्यान केलं वाराला
फाडिले त्याच्या उदराला
कोथळा बाहेर काढला
दगा किया म्हणून खान तो
सोडी प्राणाला ॥जी॥
सोडी प्राणाला ॥जी॥
जाणून अशा समयाला
सय्यद बंडा त्याच वक्ताला
शिवबा वरती वार करण्याला
रोखून हात उचलला
जिवा महाल होता बाजुला
सपकून वार त्याने केला
हात तुटून पडला बाजूला
होता जीवा म्हणून शिवबाचा
प्राण वाचला ॥जी॥
प्राण वाचला ॥जी॥
Shivaji Maharaj Powada Lyrics | छत्रपती शिवाजी महाराज पोवाडा
रामानंद उगले शाहीर
जालनेकर गुरु मम थोर
देवानंद माळी ज्ञान देणार
पिताजींचा आशीर्वाद असणार
म्हणून पोवाडाला रंग भरणार ॥जी॥
म्हणून पोवाडाला रंग भरणार ॥जी॥
Shivaji Maharaj Powada Lyrics | छत्रपती शिवाजी महाराज पोवाडा
Credits:
ढोलकी वादक: कल्याण उगले
तबला वादक: कुणाल शिंदे
संबळ वादक: विशाल उगले
कोरस: ज्ञानेश्वर पवार, किशोर धारासुरे, रोहित काटे,
सुकन्या मिसाळ, शिवानी कुलकर्णी.
सदर पोवाड्याचे मालकी हक्क कवी शाहीर कल्याण उगले आणि
शाहीर रामानंद उगले यांच्याकडे अबाधित आहेत….
©All copyrights of the lyrics are reserved with the owners- Shahir Kalyan Ugale
& Shahir Ramanand Ugale
पोवाडा ह्या साहित्य प्रकारचा इतिहास:
पोवाडा हा मराठी साहित्यातील एक सुप्रसिद्ध प्रकार आहे. मुळात दलित समाज
असलेल्या गोंधळ (गोंडिया) जातीच्या सदस्यांनी गायलेल्या गाण्यांचा हा प्रकार आहे.
शिवरायांनंतर सर्व जातींनी तो स्वीकारला. पोवाड्याची गाणी युद्धांवर केंद्रित होती.
गायकांनी वेगवेगळ्या लढायांचे अतिशय ज्वलंत चित्र एका गायनात रेखाटले जायचे
ज्याला पोवाडा असं म्हटलं जात. या प्रकाराचा उगम त्या शिवकाळात झाला
असं म्हणता येईल, जेव्हा आक्रमणकर्त्यांकडून अंतर्गत लढाया आणि हल्ले
सामान्य होते आणि आपल्या
आश्रयदात्याला सर्वांशी लढण्याची प्रेरणा देणे हे कवीचे परम कर्तव्य बनले होते,
आणि त्यातून पोवाडा गाण्याची शूरवीरांचे पराक्रम जगभर गाजावेत या भावनेनं
पोवाडा गायले जायचे. पण महात्मा फुले यांनी लोकांमध्ये जनजागृती
करण्यासाठी पोवाड्याचा वापर केला. स्वातंत्र्यलढ्यात पोवाडे ही राष्ट्रीय
चळवळीची आणि स्वातंत्र्यानंतर लोकचळवळींची गाणी बनली.
जुन्या मराठीत पोवाड्याचा अर्थ “गौरव करणे” असा होतो. पोवाडा गाणाऱ्यांना
मराठीत शाहीर म्हणून ओळखले जाते. शाहीर हा शब्द मराठी संस्कृतीइतकाच
जुना आहे. शाहिरी वाङ्मयाने मराठी कवितेचा उगम घडवून आणला, असे म्हटले जाते.
पोवाडा हा समकालीन मराठा इतिहासाचा विश्वासार्ह इतिहासकार मानला जातो.
पोवाड्याचा इतिहास १७ व्या शतकात सुरू होतो. पण यादवकाळात शिवरायांच्या
अभिषेकापूर्वी ज्ञानेश्वरीत गायली जाणारी भक्तीगीतेही पोवाड्याचाच एक
प्रकार होती. छत्रपती शिवाजी महाराजांचा काळ (१६३०-१६८०) हा पोवाड्याचा सुवर्णकाळ होता.
शाहिरी साहित्याचा उगम शिवाजी महाराजांच्या राजवटीत झाला.
पहिला पोवाडा, अफझल खानाचा वध, (अफझलखानाचा वध) १६५९
मध्ये अग्निदासांनी गायला. या पोवाड्यात शिवरायांनी अफझलखानाला
ठार मारल्याचे उत्कंठावर्धक शब्दांत वर्णन केले आहे आणि महाराष्ट्राच्या
राजपत्रात त्याचा उल्लेख आढळतो. आणखी एक महत्त्वाचा पोवाडा
म्हणजे तानाजी मालसुरे यांनी सिंहगड किल्ला ताब्यात घेतला. हे सर्वप्रथम
तुळशीदास यांनी गायले होते. यमजी भास्कर यांनी गायलेला बाजी
पासलकरांबद्दलचा पोवाडाही तितकाच महत्त्वाचा आहे.
शिवाजी महाराज अवतार पुरुष, शिवप्रतिज्ञा, प्रतापगडाचा रणसंग्राम,
शाहिस्ताखानचा परभव, शिवाजी महाराज पोवाडा, छत्रपती राजमाता जिजाबाई,
शिवरायचे पुण्यस्मरण, सिंहगड, शिवराज्याभिषेक, समाजवादी शिवछत्रपती,
शिवगौरव, शिवदर्शन, पोरोगामी शिवाजी, शिवसंभव, शिवकाव्य
आदी शिवरायांना केंद्रस्थानी असलेले अनेक पोवाडे होते.
पोवाड्याला महाराष्ट्रात अनन्यसाधारण सांस्कृतिक महत्त्व असून तो राज्याच्या
सांस्कृतिक अस्मितेचा अविभाज्य भाग बनला आहे. मराठा साम्राज्याचा ऐतिहासिक
आणि सांस्कृतिक वारसा जतन आणि हस्तांतरित करण्याचे हे एक साधन आहे.
पोवाडा हे तरुण पिढीला त्यांच्या पूर्वजांनी केलेल्या शौर्यपूर्ण संघर्षाची आणि
बलिदानाची माहिती आणि प्रेरणा देण्याचे माध्यम म्हणून काम करते.
पोवाड्याचा प्रभाव मनोरंजनापलीकडे पसरलेला आहे. महाराष्ट्रातील लोकांमध्ये
अभिमान, एकता आणि सामूहिक स्मृतीची भावना निर्माण करण्यात ही संस्था
महत्त्वाची भूमिका बजावते. पोवाडा सादरीकरण बर्याचदा सण, सांस्कृतिक कार्यक्रम
आणि ऐतिहासिक स्मृतींशी संबंधित असते, ज्यामुळे सांस्कृतिक सातत्य आणि
सामुदायिक एकात्मतेची भावना बळकट होते.
पोवाड्याची गीते मराठीत रचली गेली आहेत, बर् याचदा फारसी आणि अरबी
सारख्या इतर भाषांमधील श्लोकांसह जोडली जातात. काव्यात्मक भाषा, ज्वलंत
चित्रण आणि उद्बोधक वर्णन, श्रोत्यांना ऐतिहासिक घटना आणि लढायांपर्यंत
पोहोचवणारे ते ओळखले जातात. पोवाडे प्रेक्षकांना भुरळ घालण्यासाठी
कथाकथन तंत्र, रूपक आणि प्रतीकात्मकता यांचा मिलाफ वापरतात.
ऐतिहासिक नोंदीतील पोवाडे
पोवाड्याचे इतिहासात तीन व्यापक कालखंड आपण पाहू शकतो.
- पहिला कालखंड (इ.स. १६३०-१८१८) : शिवाजी राजवट ते पेशवे राजवट.
- दुसरा कालखंड (१८१८–१९४७): ब्रिटिश राजवट – स्वातंत्र्यापूर्वी.
- तिसरा कालखंड (१९४७ नंतर) : स्वातंत्र्योत्तर काळ
समकालीन पोवाडा कलाकार वैविध्यपूर्ण विषयांचा शोध घेतात आणि
आजच्या काळाशी संबंधित सामाजिक प्रश्नांचा समावेश करतात.
समकालीन आव्हानांविषयी जनजागृती करण्यासाठी, सामाजिक न्यायासाठी
वकिली करण्यासाठी आणि सांस्कृतिक सलोखा वाढविण्यासाठी ते पोवाड्याचा
एक व्यासपीठ म्हणून वापर करतात.
ज्या शाहीस्तेखानाची बोटे महाराजांनी लाल महालात छाटली, अफाखानाचा वध,
अनेक गाद किल्ले जिंकून मराठा भूमी पावन , शौर्यचे एकमेव उदाहरण म्हणजे
छत्रपती शिवाजी महाराज आणि त्यांच्या पराक्रमाचे गुणगान किंवा त्यांच्या ह्या
अशा अनेक पराक्रमांचे गोडवे पोवाड्यातून गायले जातात. आणि त्याची ओळख
जगाला करून दिली जाते याचा आपणांस भारतीय आणि महाराष्ट्र निवासी म्हणून
अभिमान आणि गर्व असायलाच हवा.
सादरकर्ते शाहीर रामानंद अप्पासाहेब उगले हे जालना येथील एक युवा शाहीर आहेत.
जे नवनवीन विषयांवरील पोवाडे सादर करतात. तसेच त्यांनी अनेक
गाणीदेखील गाणी गेली आहेत.
जर तुम्हांला हा लेख वाचून आवडला असेल तर नक्की आम्हांला कंमेंट्स
मध्ये सांगा . आणि अशाच नाव नवीन विषयांवरील माहितीसाठी
आमच्या वेबसाईटला भेट देत राहा .
धन्यवाद !
Shivaji Maharaj Powada Lyrics | छत्रपती शिवाजी महाराज पोवाडा – मराठी BlogWali (marathiblogwali.in)
Chhatrapati Shivaji Maharaj Biography – Life History, Conquests, & Purna Swaraj (vedantu.com)
References: Resonating Epics: The Serenity of Powada – Astitwam
Powada: Marathi poetry of valour – Forward Press
